KONCERT PIEŚNI EPICKICH (29 lipca 2004, 19:00, Alchemia)
4. Branko Kalaica [Hercegowina/Chorwacja]
Epos południowych Bałkanów
Długie eposy, śpiewane przy wtórze gęśli to tradycja Słowian południowych, wywodząca się jeszcze z czasów, kiedy Bałkany były celem ataków tureckich, czyli od przełomu XIV i XV wieku. Ten rodzaj śpiewu rozwinął się głównie w południowowschodniej części Półwyspu Bałkańskiego i związany jest z działalnością tzw. hajduków. Hajdukami byli chrześcijańscy „partyzanci – zbójnicy”, którzy na własną rękę bronili wiosek przed najazdem tureckim. Najczęściej uciekali do lasu, by stamtąd atakować oddziały wojska tureckiego. Hajducy stali się bohaterami narodowymi, których czyny opiewane są przez ludowych śpiewaków wędrownych, gęślarzy (guslari). Wędrowali oni od wsi do wsi, gdzie przygrywając sobie na gęślach śpiewali o aktualnych wydarzeniach politycznych, rozpowszechniając w ten sposób wiadomości po okolicy. Obdarzani byli wielkim autorytetem i szacunkiem. Tradycja epickich pieśni na terenach południowej Słowiańszczyzny przetrwała do dzisiaj. Nie tylko powtarzane są stare, historyczne teksty, które przekazywane drogą ustną zostały po raz pierwszy zapisane w XIX wieku, ale tworzone są również teksty nowe, mówiące o aktualnych wydarzeniach politycznych. Współcześni gęślarze śpiewają zatem o wojnie na Bałkanach z lat 1991-95, o aktualnej sytuacji politycznej na tamtych terenach, o wydaleniach chorwackich generałów do Hagi, o wyborach prezydenckich itp.
Branko Kalaica jest spadkobiercą tradycji gęślarzy Hercegowiny. Charakterystyczną cechą południowosłowiańskich eposów, które wykonuje jest dziesięciozgłoskowy typ wiersza, charakterystyczny dla twórczości ludowej Bałkanów. Gęślarze do dzisiaj pełnią funkcję komentatorów życia politycznego. Wyjątkowy status społeczny pozwala im nawet na radykalne komentarze niepopularnej polityki władz. W ostatnich czasach w Chorwacji gęślarze reprezentują tereny kraju zamieszkiwane przez zwolenników polityki prawicowej i zmarłego w 1999 roku chorwackiego prezydenta Franja Tudjmana. Jednocześnie w swoich eposach występują przeciwko aktualnej, liberalnej polityce Stipe Mesicia.